Λουκούς, μονή

Βυζαντινό μοναστήρι του 12ου ή 13ου αι., 5 χλμ. Δ του Άστρους της Κυνουρίας. Μολονότι είναι δύσκολο να ετυμολογηθεί η ονομασία του, φαίνεται πιθανή η υπόθεση ότι παράγεται από τη λατινική λέξη lucus (= ιερό άλσος), αφού ακόμη και στη σύγχρονη εποχή υπάρχουν πυκνές συστάδες από πλατάνια και άλλα υδροχαρή δέντρα στην περιοχή γύρω από τη μονή. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διεξήχθησαν στην περιοχή έχουν φέρει στην επιφάνεια πλήθος αναθημάτων, που μαρτυρούν την ύπαρξη ιερού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ υπάρχουν ενδείξεις, ότι ο Ηρώδης ο Αττικός είχε χτίσει κοντά στη μονή πολυτελή έπαυλη, όπου διέμενε στη διάρκεια των κυνηγετικών του εκδρομών. Άλλωστε, το σημερινό καθολικό της μονής βρίσκεται χτισμένο επάνω σε παλαιοχριστιανικό ναό του 5ου αι. Ο βυζαντινός ναός (12ου-13ου αι.) ανήκει αρχιτεκτονικά στον σύνθετο τετρακιόνιο τύπο, έχει εξαγωνικό τρούλο, επιμελημένη τοιχοδομία με πωρόλιθους και πλουσιότατη εξωτερική διακόσμηση με κεραμικά, μαρμάρινα γλυπτά μέλη από τον παλαιότερο ναό και ζωγραφισμένα ροδίτικα πιάτα. Στο εσωτερικό σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες άγνωστου ζωγράφου του 17ου αι., που ακολουθεί την αυστηρή παράδοση της Κρητικής σχολής, με συχνές όμως αποκλίσεις προς τη λαϊκή ζωγραφική στα θέματα και στην τεχνοτροπία. Η πρώιμη ιστορία της μονής δεν αποτελεί πηγή άντλησης πληροφοριών, αφού αφιερωτικές επιγραφές σε εικόνες και κάποια πατριαρχικά έγγραφα που παρέχουν πληροφορίες για τη μονή χρονολογούνται από τις αρχές του 17ου αι. και μετά.